Сугыш... Бу бик куркыныч с?з. ?ичкем ?ич беркайчан да онытмас бу сугышны.. Шушы с?з – бик к?п вакыйгаларны к?з алдына китер?, к?пме вакыйгаларны с?йл?п бир?. 1941 елны? 22 июненд? Германия д??л?те зур яу бел?н Россия территориясен? ?теп кер?. Тик шулай да илебез каушап калмый, немец фашистларын тар – мар ит?. ??м 1945 елнын 9 мае илебезг? ?и?? китер?.

?ир й?зенд? и? д??ш?тле сугыш т?мамланганга да 70 ел .Ил азатлыгы ?чен 1418 к?н ??м т?н д?вам итк?н, ти?д?шсез к?р?ш тарихта калды. ?и?? ?чен фронт бел?н бер р?тт?н завод-фабрикалар, басу-кырларда да зур ?леш кертелде. Татарстан фронтка бер?злеклез 600 д?н артык т?р корал, кием-салым, азык-т?лек озатып торды. 4 ел эченд? армия Казаннан 21 ме?н?н артык самолёт алды, 380 миллион сумлык матди ярд?м к?рс?телде. Татарстанны? 700 ме?г? якын улы ??м кызы илне сакларга китте, аларны? 340 ме?н?н артык кире ?йл?неп кайта алмады.

Саба районыннан 12 ме?н?н артык кеше китк?н булса, аларны? 6266 сы яу кырыннан ?йл?неп кайта алмады. Оет авылыннан 98 авылдашыбыз яу кырында ятып калды.

Ни ?чен мин сугыш темасына кагылдым со? ?ле.Со?гы вакытта бу хакта ??ркайда ешрак с?йл?н?-д?рест?,д?рест?н тыш эшч?нлек вакытында да,телевизордан,газетадан еш бу турыда ишет?без,?зебез д? бу темага фикер алышабыз.Бер с?йл?ш? сугыш чоры балалары хакында иде.Без аларны? язмышы ,балалык еллары турында ишетеп тетр?ндек ??м ?йг? кайткач ?ти-?нил?рг?,?би бабайларга с?йл?дек.Шунда мин д? бабаемны? сугыш чоры баласы ик?нен белдем.Аны? турында к?бр?к бел?се килеп эзл?н?-тикшер? эшемне башлап ?иб?рдем.

Проектны? максаты булып:

-Сугыш чоры балаларыны? язмышы турында к?бр?к материал туплану

-аларны туплап ипт?шл?ремне таныштыру

-эшк? презентация ясау тора

Проектны? максатына иреш? этаплары итеп:

- Бабамнан ист?лекл?р сорашуны,

-Фотор?семн?р эзл??,

- авылдагы сугыш чоры балалары турында материалларны ?йр?н?.

-интернет-чыганаклардан материал туплауны билгелим.

Проектнны? гипотезасы сугыш чоры балалары х?рм?тк? ??м горурланынга лаеклы ш?хес ик?нлекл?рен ачыклау тора

Проектны? н?ти??се буларак мин сугыш чоры балаларыны? язмышларын ?йр?ндем.Аларны? чынлап та горурланырлык авылдашлар ик?нен ачыкладым.

1 нче б?лек.Ул гап-гади малай булган.

1.1Карт бабам ?мин тарихы.

1930 нчы елны Оет авылында Гыйл??ев ?мин Йосып улы бел?н М?б?ракова Хур?инан М?б?р?к кызы кавыша.Матур гына Йосып бабай гаил?сенд? тормыш башлап ?иб?р?л?р.Т?п йортта Йосып бабайны? кызлары Хур?инан,Хафиз?,Бибигайш? була.

Ул вакытта колхозда таякка эшл?п й?рг?н к?нн?р,?ст?вен? ишле гаил?.?мин бабай бел?н Хур?инан ?бине? д? бер-бер артлы ?ч кызлары д?ньяга кил?-Н??ер?инан,Нурия,Г?лфир?.

Б?хет эзл?п ?мин бабай гаил?се Донбаска юл тота.Ул анда шахтада к?мер чаба,? Хур?инан ?би породалар аралый.

Кушымта 1

1941 нче елны? 19 февраленд? гаил?г? зур шатлык булып н?сел д?вамчысы булып Илфат бабам д?ньяга кил?.Бабаема 4 ай вакытта Б?ек Ватан сугышы башлана.?мин бабам алдындагаил?не тиз арада туган нигезг? кайтару,аларны сугышка китк?нче урнаштырып калдыру бурычы тора.Алар д?рт бала,берсе к?кр?к баласы бел?н,бик зур авырлыклар бел?н, поездан-поездга к?ч?-к?ч? туган нигезг? кайтып ?ит?л?р.Кайтып урнашып бернич? ай ?т?г? ?мин бабайны сугышка алып кит?л?р.Ватан алдында х?рби бурычын ?т?г?нд? ?мин бабай батырларча ??лак була.Шулай итеп берсенн?н-берсе д?рт бала ятим кала.

Бабам Илфатны? ятимлек к?нн?ре башланып кит?.

Кушымта 2

1.2.Илфат бабамны? бала чагы.

Илфат бабайны? балалык еллары барлык сугыш чоры балаларыныкы кебек ?к ачлыкта, ялангачлыкта ?т?.Хур?инан ?би бел?н Йосып бабай балаларны ач итмик дип к?нне-т?нг? ялгап эшлил?р.?би сыерлар сава,кичен утын,печ?н ?зерли,урак ура,урман кис?.Ачлыкка чыдап булмагач алабута,черек б?р??ге ?ыеп ашатып балаларны ис?н-сау калдыра.

Сугыштан со?гы авыр еллар.Б?л?к?й ген? сабыйларны да олы булырга м??б?р итк?н вакыт.Уфалла арбасы бел?н б?л?к?й ген? куллар к?пме й?к ташыганын бабам ?ле д? к?з яшьл?ре бел?н иск? ала.Эх,?ти ис?н булса иде!-дип к?п м?рт?б?л?р иск? ала идем,ди бабам.8 яшь тулгач бабам Оет м?кт?бен? укырга кер?.Ул анда 7 класс белем ала.Укуда да бик тырыш була, л?кин тормыш алып барулары авыр булгач , укуын д?вам ит? алмый.Илфат бабайга 14 яшь вакытта Йосып бабай да ?леп кит?.Б?тен тормыш авырлыгы бабам ?илк?сен? т?ш?.

1.3.?смер чордан олы тормыш юлына.

14яшенн?н бабам протокол нигезенд? колхозга эшк? алына.Ат бел?н тирес т?г?,печ?н тарттыру,урман кис?...Авылда нинди эш бар , барсын да эшли.

22 яше тулгач бабам Кукмарага шоферлар курсына укырга кер? ??м аны у?ышлы т?мамлый.

1963 нче елда Саба сельхозтехникасына эшк? урнаша.Ул анда 1967 нче елга кад?р эшли.Шул елны аны Оет авылына эшк? кайтаралар.Шулай итеп ул лаеклы ялга чыкканчы шофер булып эшли.Лаеклы ялга чыккач та бабам эшт?н туктамый, 70 яшен? кад?р ?гезл?р карый,каравылда тора.

Кушымта 3

1.4.Гаил? –ныклы тер?к.

1965 нче елны бабам авылны? и? матур кызы Х?тир?г? ?йл?н?.1965 нче елны? декабренд? уллары Илшат, 1967 елда Нуршат, 1977 нче елда минем ?тием Ирек туа.

Бабам бел?н ?бием ата-баба нигезен таркатмыйча,матур итеп мал-туар,кош-корт асрап ,кулларыннан килг?нч? балаларына булышып х?зерге к?нд? д? Оет авылында яш?п яталар.

Илшат абый гаил?се Васильевода, Нуршат абый гаил?се Тел?чед?,? без бабайлар бел?н р?тт?н ген? яшибез.?би бел?н бабайны? 7 оныгы , 1 оныкчыгы бар.

Кушымта 4

2 нче б?лек Сугыш чоры балалары

2.1.Кемн?р алар сугыш чоры балалары

Газета- журналлардан, радио- телевидение тапшыруларыннан билгеле булганча “сугыш чоры баласы” дип 1928 елдан алып 1945 елны? 3 сентябрен? кад?р туган кешел?рне саныйлар ик?н.Б?ген сугыш чоры балалары 80 г? якынлашып бара.Алар барысы да ачлыкны да, ялангачлыкны да, салкынны да к?рг?н.

Саба районы Олы Шы?ар ?ирле ?зидар? советыннан алынган м?гъл?м?т буенча сугыш чоры балалары барлыгы 156 кеше,? Оет авылыннан 47 кеше.Шул кешел?р арасында “тыл ветераны” исемен? лаек булган кешел?р д? бар.Андый исемне й?рт?че кешел?р барлыгы 57 кеше, ? Оет авылы буенча 9 кеше.

2.2.Сугыш чоры балалары тел?кл?ре

Тыл ветераннары х?к?м?т тарафыннан бераз гына булса да якланалар,аларга т?рле ташламалар каралган .Л?кин сугыш чоры балалары бу ташламалардан м?хр?м.Шу?а к?р? аларны? к?бесе ?зл?рен? х?к?м?т бераз ярд?м итс? иде диг?н тел?кт? торалар.Ч?нки бу балалар инде х?зер бабайлар-?бил?р .Алар сугыш вакытында балачак р?х?тен к?рми,яш?смер ??м яшь вакытларында сугыштан со?гы авыр чорда ?лк?нн?р бел?н берр?тт?н эшл?п ?ск?н кешел?р ,б?ген ярд?мг? мохта?.Газета-журналларда бу ?би-бабайлар шул турыда ??рвакыт ?йт?л?р, язалар.

Йомгаклау

Сугыш...Бик к?п кан, к?з яше т?гелг?н, озакка сузылган д?рт ел.Ул еллар ?ле б?ген д? ?ич узып китм?слек озын тоела.? сугыш барганда ??р йортны ,??р гаил?не кайгы,?лем сагалап й?рг?нд??Со?гы ?метне ?зеп,?йл?рг? ?лем язулары килг?нд??? кешел?р т?зг?нн?р,?и??г? ?мет бел?н яш?г?нн?р. Безг? бу турыда онытырга ярамый, тагын сугышлар булмасын ?чен б?тен к?чебезне куярга тиешбез.

Эзл?н?л?р буенча мин т?б?нд?ге н?ти??л?рг? килдем:к?бебезне? ?би-бабайлары , я тыл ветераннары,яки сугыш чоры баласы ик?н.Аларны? балачаклары, яшь вакытлары сугыш чорына,аннары сугыштан со?гы авыр чорга туры килг?н.Ашаулары алабута к?м?че,черек б?р??ге коймагы,кычыткан,балтырган,кузгалак ашлары булган.З?м??ир суыкларда да,эссе челл?л?рд? д? алар уфалла арбасы бел?н утын ташыганнар,тирес т?кк?нн?р,печ?н чапканнар.Л?кин авырлыклар алдында куркып калмаганнар, вакытына к?р? уеннар да уйнаганнар,гаил? д? корганнар,т?рле ??н?рл?р д? алганнар.

Х?зер инде алар барысы да ?лк?н яшьт?гел?р.Алар туганнарыны?,х?к?м?тне? яклавына , кайгыртуына мохта?.Аларга ис?нлек-саулык,х?ерле картлык телик.

Кулланылган материал

1.Бабамны? ист?лекл?ре

2.Гаил? фотосур?тл?ре.

3.Вакытлы матбугат материаллары(“Ирек м?йданы”,”Безне? г??ит”,”Саба та?нары”,”Татарстан яшьл?ре” газеталары)

4. 3 сыйныф ?чен уку д?реслеге.

5.Олы Шы?ар ?ирле ?зидар?д?н алынган м?гъл?м?т.

Кушымта 1